شعر «نیایش» و معنی شعر:

نیایش

• نوع قالب شعری: مثنوی
• شاعر: نظامی گنجه ای

خدایا! جهان پادشاهی تو راست                                    ز ما خدمت آید، خدایی تو راست

خداوندا تو پادشاه همه ی جهانِ هستی می باشی. ما می توانیم تو را بپرستیم امّا خدایی و سروری، شایسته ی تو است.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

پادشاهی و خدایی ß   قافیه (تو راست ß   ردیف)

تعداد جمله ß   4

پادشاهی جهان ß   نهاد

خدمت ß   نهاد

خدایی ß   نهاد

تو ß   متمّم

ما ß   متمّم

را ß   حرف اضافه

از ß   حرف اضافه

کلّ بیت ß   تلمیح به آیه ی «و لِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْاَرْض: حکومت آسمان‌ها و زمین از آنِ خداوند» (189 سوره آل عمران)

خدمت و خدایی ß   تضاد

پناه بلندی و پستی تویی                                   همه نیستند، آنچه هستی تویی

پناهگاه همه ی آفرینش هستی. همه ی موجودات در برابر تو فانی هستند و تنها تویی که پایدار می مانی.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

پستی و هستی ß   قافیه (تویی ß   ردیف)

بلندی و پستی ß   تضاد

تعداد جمله ß   3

هستی در این بیت، فعل نیست

«تو» در مصراع اول ß   نهاد

«همه» در مصراع دوم ß   نهاد

«تو» در مصراع دوم ß   نهاد

پناه بلندی ß   ترکیب اضافی

پناه هستی ß   ترکیب اضافی

کلّ بیت ß   تلمیح به آیه ی 96 سوره ی نحل

همه آفریدست بالا و پست                               تویی آفریننده ی هرچه هست

همه ی مخلوقات، آفریده ی تو است و تو آفریننده ی همه ی موجودات هستی.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

پست و هست ß   قافیه (ردیف ندارد)

بالا و پست ß   تضاد

تعداد جمله ß   3

«ست» (است) در مصراع اول ß   فعل

بالا و پست ß   نهاد

تو ß   نهاد

کل بیت ß   تلمیح به آیه ی 62 سوره زمر

خرد را تو روشن بصر کرده ای                            چراغ هدایت تو بَر کرده ای

تو به عقل، بینایی و روشنایی داده ای و هدایت را که مانند چراغی است، روشن کرده ای (تو ما را هدایت کرده ای)

نکات دستوری و آرایه ادبی:

بصر و بَر ß   قافیه (کرده ای ß   ردیف)

چراغ هدایت ß   تشبیه (هدایت مانند چراغ است)

روشن و چراغ ß   مراعات نظیر

نسبت دادن بصر به خرد ß   تشخیص

چراغ هدایت ß   مفعول

خرد ß   مفعول

تعداد جمله ß   2

«تو» در مصراع اول ß   نهاد

«تو» در مصراع دوم ß   نهاد

روشن، بصر، چراغ ß   تناسب (مراعات نظیر)

خرد را تو روشن بصر کرده ای ß   تشخیص (چشم داشتنِ خرد)

جهانی بدین خوبی آراستی                                بُرون ز آن که یاریگری خواستی

تو دنیایی به این زیبایی را آفریدی، بدون اینکه از کسی کمکی بخواهی.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

آراستی و خواستی ß   قافیه

تعداد جمله ß   2

«تو» در مصراع اول ß   نهاد

«تو» در مصراع دوم ß   نهاد

جهانی ß   مفعول

یاریگری ß   مفعول

بدین ß   قید

خوبی ß   قید

کل بیت ß   تلمیح به آیه‌ی 6 سوره صافات

«بدین» مخفّفِ به این، «برون» مخفّف «بیرون» و «ز» مخفّف «از» است

خداوند مایی و ما بنده ایم                                 به نیروی تو یک به یک زنده ایم

تو خداوند و آفریدگار ما هستی و ما بنده ی تو هستیم. همه ی ما به قدرت و اراده ی تو زنده هستیم.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

بنده و زنده ß   قافیه (ایم ß   ردیف)

تعداد جمله ß   3

تو ß   نهاد

ما ß   نهاد

یک به یک ß   نهاد

خداوند و بنده ß   تضاد

رهی پیشم آور که فرجام کار                              تو خشنود باشی و من رستگار

راهی را پیش روی من قرار بده تا در پایان کار، تو از من راضی باشی و من رستگار شوم.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

کار و رستگار ß   قافیه (ردیف ندارد)

تعداد جمله ß   3

«تو» در مصراع اول ß   نهاد

«تو» در مصراع دوم ß   نهاد

«من» در مصراع دوم ß   نهاد

رهی ß   مفعول

فرجام کار ß   قید

کل بیت ß   تلمیح به حدیث امام حسین: «لا اَفْلَحَ قَوْمِ اشْتَرَوْا مَرْضاهَ الْمَخْلُوقِ بِسَـخَطِ الْخـالِقِ» (ملّتى که خشنودى مردم را با خشم خالق معامله کند هرگز رستگار نخواهد شد)

«م» در «پیشم» ß   مضاف الیه

پیام:

این شعر مناجات است. مناجات یعنی راز و نیاز با خداوند بزرگ.

انسان در مناجات کردن، قدرت و عظمت خداوند را ستایش می کند و ضعف و ناتوانی خود را بیان می کند و از خداوند می خواهد تا با لطف و توانایی خود، نیازش را برطرف کند.

نظامی گنجه ای (گنجوی) (535 – 612 هـ.ق):

جمال الدّین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی متخلّص به نظامی در شهر گنجه به دنیا آمد. شاعر و داستان سرای ایرانی و پارسی گوی قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی)، که به عنوان پیشوای داستان سرایی در ادب فارسی شناخته شده است. «مخزن الاسرار»، «لیلی و مجنون»، «خسرو و شیرین» و ... از آثار اوست.